رتبه بندی طرح و ساخت (EPC)

رتبه بندی طرح و ساخت (EPC)

رتبه بندی طرح و ساخت (EPC):

EPC در واقع سر نام واژگان Engineering - Procurement - Construction است که به سادگی می توان آن را به مهندسی، تامین کالا، ساخت و اجرا تعبیر کرد در پروژه های EPC تمام فعالیت های لازم برای اجرای پروژه از مرحله طراحی و مهندسی تا تدارکات و ساخت نهایی توسط یک شرکت انجام می شود و اين پروژه‌ها ويژگی های اجرایی خاصی دارند. کانون اين ويژگی ها در برنامه‌ريزی، کنترل و سرعت بخشيدن فعاليت های هم زمان و حفظ کيفيت اجرا قرار دارد. شرکتی که مسئوليت اجرای پروژه به روش EPC را عهده دار می گردند متعهد به اجرای يک سلسله فعاليت های موازی در قالب برنامه زمانبندی پروژه می گردند.

 

تاريخچه‌ قراردادهای طرح و ساخت (EPC):

استفاده‌ از شرايط‌ قراردادهای تيپ‌ فيدیک در سازمان‌ برنامه‌ و بودجه‌، با اخذ وام‌ از بانک جهانی در دهه‌ 40 خورشيدی (برابر با 61 - 1960 ميلادی) شروع‌ شد و با ترجمه‌ کتاب‌ قرمز به‌ فارسی، مورد استفاده‌ قرار گرفت‌. اين‌ قراردادها تا سال‌ 1990 در دنيا متداول‌ بود.

در سال‌ 1990 (خرداد 1369) در کنفرانس‌ سالانه‌ فيديک که‌ در نروژ برگزار شد ، بحث‌ پيرامون‌قراردادهای Design and Built مطرح‌ گرديد و مقرر شد که‌ فيدیک برای پروژه‌های بزرگ‌ و چندمنظوره‌ به‌ اين‌ کار بپردازد و براساس‌ آن‌ تقسيم‌ ريسک بين‌ صاحب‌ کار و پيمانکار صورت‌ بگيرد. در اين جا از واژه‌ صاحب‌کار استفاده‌ می شود تا تفاوتی با واژه‌ کارفرما داشته‌ باشد.

امروزه‌ در دنيا به‌ جای واژه Client يا کارفرما، از واژه‌ Owner يا Employer استفاده‌ می شود. يعنی اگر از واژه‌ کارفرما استفاده‌ شود، تمامی توانمندی ها در آن‌ نهفته‌ است‌ و احتياج‌ به‌ مشاور يا پيمانکار وجود ندارد. بنابراين‌ توصيه‌ می شود که‌ از اين‌ کلمه‌ کمتر استفاده‌ گردد.

 

پروژه های طراحی و ساخت (EPC):

EPC نام دیگری است که معادل همان پروژه کلید در دست در نظر گرفته می شود. در چنین پروژه هایی تمام فعالیت های لازم برای اجرای پروژه از مرحله طراحی و مهندسی تا تدارکات و ساخت نهایی بر عهده یک پیمانکار گذاشته می شود. پیمانکاران عمومی و پروژه های TURN-KEY در همه صنایع و در اندازه های متفاوت وجود دارند.

البته قرارداد EPC به همین مطالب خلاصه نمی شود. چنین نیست که اگر اصول مهندسی، تامین کالا و اجرا را بدانیم، آنگاه بتوانیم پروژه را به صورت EPC اجرا کنیم. همچنین نمی توان با قرار دادن سه منبع گوناگون مهندسی، تامین کالا و اجرا در کنار هم EPC به انجام رساند.

مسلماً اين مقوله، عمیق تر و فراتر از کنار هم قرار گرفتن این سه واژه است. ترکیب یا در هم آمیختن عملیات فنی، طراحی، اجرایی، و تامین کالا، چنان پیچیده است که می توان به اندازه پایان نامه های دانشگاهی درباره آن مطلب نوشت.

پروژه‌هايی که به روش EPC انجام می پذيرند ويژگی های اجرايی خاصی دارند. کانون اين ويژگی ها در برنامه‌ريزی، کنترل و سرعت بخشيدن فعاليت های هم زمان و حفظ کيفيت اجرا قرار دارد. شرکتی که مسئوليت اجرای پروژه به روش EPC را عهده دار می گردد متعهد به اجرای يک سلسله فعاليت های موازی در قالب برنامه زمانبندی پروژه می گردد.

در روش EPC عمليات مهندسی، تدارکات و اجرا در قالب يک قرارداد انجام می پذيرد، به طوری که هم زمان که خدمات مهندسی در جريان تکميل قرار می گيرد. خدمات تحويل کالا و تجهيزات به کارگاه نيز انجام و اجرای عمليات پیمانکاری و نصب به موازات آن ها سرعت می گيرد.

ترکیب عملیات، اداره کردن، تحویل به موقع با هزینه پیش بینی شده و با در نظر گرفتن ریسک ها در محدوده هر قرارداد مفهومی جز مدیریت ندارد.

مديريت، نقش بسيار عمده‌ای در ايجاد هماهنگی موازی و تکميل موفقيت‌آميز پروژه EPC كاربردی مديريت پروژه و استفاده از ارگان هايی كه دارای تجربه مديريت و کنترل پروژه می باشند، قوياً توصيه می شود. شرکتی موفق است كه خدمات مهندسی و تدارکات کالا را به گونه‌ای کنترل کند که ضمن حفظ استانداردهای مورد اشاره در قرارداد، هزينه‌های اضافی در تدارکات کالا را به حداقل رساند.

از آن جا که در روش EPC نظارت كه يكی از عوامل افزايش هزينه و زمان است کاهش می يابد، لازم است سيستم های تضمين کيفيت در مهندسی پايه، تفصيلی ساخت و نصب به طور کامل در شرکت ها پياده شود.

در توزيع هزينه پروژه‌های EPC بيشترين ريسک را بخش کالا و تجهيزات پروژه دارد و لذا هماهنگی صحيح بخش مهندسی و بخش تدارکات کالا و تجهيزات، بسيار کليدی و پراهميت خواهد شد.

اخیرا استفاده از رتبه EPC در اجرای پروژه ها خصوصا در صنعت نفت و گاز ضرورت پیدا کرده است.

 

ویژگی های پروژه های طرح ساخت (EPC):

  1. پیمانکار دارای آزادی عمل بیشتری در زمینه انتخاب تجهیزات و تکنیک های اجرایی بوده و همچنین وابستگی خاصی به فعالیت های دیگران و پیروی از برنامه زمان بندی آن ها ندارد.
  2. سرعت در این پروژه ها بیشتر بوده و با انجام سریع کار، پرداخت های مورد انتظار نیر به موقع می بایست انجام گردد.
  3. چنان چه پیمانکار از تجهیزات ارزان تر و سطح پایین استفاده نموده و در نتیجه کیفیت کار پائین بیاید، ریسک عدم دریافت آخرین پرداخت را متقبل گردیده و به علاوه ریسک عدم گرفتن کارهای بعدی کارفرما را نیز پذیرا خواهد بود.
  4. زمان در این نوع قراردادها از اهمیت خاصی برخوردار است و باید طبق تعهدات ، طرفین بدان متعهد باشند. بنابراین در هر مرحله از پروژه فقط می بایست موارد مهم و اساسی مورد بحث قرار گرفته تا تاخیری در روند اجرای پروژه پیش نیاید. در حقیقت اطمینان از تاریخ اتمام پروژه بسیار بالا است (به دلیل تعیین جریمه برای هر یک از طرفین در صورت نقض تعهدات).
  5. کارفرما و مشاورین وی می بایست به مهارت و تجارب پیمانکار اعتماد نمایند و در نتیجه به غیر از مواردی که پیمانکار از وظایف خود به صورت اساسی و کلی عدول می کند، لازم نیست در کار پیمانکار دخالت نموده و یا پیشنهادات را با تاخیر طولانی مورد بررسی قرار دهند.
  6. مرحله طراحی تقضیلی اهمیت خاصی داشته و کارفرما و مشاورین وی می باید اطمینان یابند که پیمانکار از مشخصات عدول ننموده و استانداردهای پروژه را پائین نیاورده است.
  7. توافقات مالی و نحوه پرداخت تاثیر بسزایی در قرارداد دارد، لذا می بایست به صورت شفاف و مشخص در قرارداد تعیین شده و بر طبق آن نیز عمل گردد. چنان چه کارفرما در ابتدای امر از خواسته های خود آگاهی کامل داشته باشد یک قرارداد به صورت قیمت یک قلم (Lump Sum) بهترین گزینه محسوب می گردد. در این حالت پیمانکار می بایست از بنیه مالی مناسبی برخوردار باشد.
  8. در خصوص راه اندازی پروژه چنان چه کارفرما خواسته ها و الزاماتی داشته باشد می بایست در قرارداد بدان اشاره گردد.
  9. کارفرما و مشاورین وی بیشترین فعالیت را در فرآیند مناقصه و نظارت عالیه در طول اجراء طرح خواهند داشت. به عنوان یک قانون کلی هر عیب و نقصی که در محدوده تعریف شده کار حادث شود مسئولیت پیمانکار خواهد بود و ریسک و مسئولیت اجرایی از کارفرما به پیمانکار منتقل می شود.
  10. امکان کاهش هزینه های پروژه بعلت فراهم ساختن امکان طراحی و اجرای اقتصادی وجود دارد. نکته حائز اهمیت در این مورد منافع اقتصادی حاصله بوده که می بایست بین کارفرما و پیمانکار به نحو عادلانه تقسیم گردد. به عبارت دیگر این اطمینان برای کارفرما حاصل می شود که هزینه های نهایی پروژه از مبلغ توافق شده تجاوز نمی کند. (تغییرات به ندرت ممکن است به وجود آید).
  11. مرحله مناقصه اهمیت بسیار زیادی داشته و در این مرحله کارفرما می بایست نیرو، هزینه و منابع کافی را به منظور اطمینان از قابلیت های پیمانکار و کیفیت طرح های پیشنهادی آن ها صرف نماید. از سوی دیگر پیمانکار نیز باید وقت و انرژی زیادی برای تهیه پیشنهاد با اطمینان از قابل اجراء بودن و سودآوری آن مصروف دارد. بهتر است هزینه های صرف شده پیمانکار برای آماده کردن مدارک جهت شرکت در مناقصه (هزینه های طراحی) به عنوان بخشی از هزینه های طرح دیده شود.
  12. در کشور ما فقدان پیمانکارانی که بتوانند در این روش کار کنند از جمله مشکلات اساسی محسوب می گردد. شرکت هایی که در عین برخورداری از توان مالی مناسب در سه زمینه متفاوت مهندسی (E) ،تدارکات (P) و اجراء (C) دارای تجربه کافی باشند انگشت شمار هستند. اصولا سود این نوع پروژه ها به تجربه و توانمندی در حیطه سه مورد فوق و ریسک پذیری بالا مربوط می گردد که شرکت های داخلی فاقد آن ها می باشند.
  13. استفاده از تأمین منابع مالی بصورت فاینانس در این روش با سهولت بیشتری انجام می شود.
  14. خریدهای خارجی را می توان بصورت یک پارچه انجام داد.
  15. ارتقاء قابلیت های ساخت و نوآوری در داخل کشور امکان پذیر می گردد.
  16. کارفرما به دلیل نیاز به کنترل کمتر در این روش می تواند به فعالیت های اصلی خود پرداخته و کمترین نیروی پرسنلی ستادی در سیستم خود نیاز خواهد داشت.

 

رشته های رتبه بندی طرح و ساخت (EPC):

برای کلیه دسته های پیمانکاری و مشاور امکان اخذ رتبه EPC هم وجود دارد. قابل توجه است که رتبه های EPC به صورت صنعتی و غیرصنعتی احراز می گردد.

 

مشمولين اخذ گواهينامه صلاحيت پيمانکاری طرح و ساخت (EPC):

الف) يک پيمانکار دارای گواهينامه صلاحيت طبق «آيين نامه طبقه بندی و تشخيص صلاحيت پيمانکاران و بخشنامه های صادره»، با ايجاد واحد خدمات مشاوره درون سازمانی و اخذ گواهينامه صلاحيت برای آن واحد بر اساس «آيين نامه تشخيص صلاحيت مشاوران».

ب) يک مشاور دارای گواهينامه صلاحيت طبق «آيين نامه تشخيص صلاحيت پيمانکاران»، با ايجاد واحد خدمات پيمانکاری درون سازمانی و اخذ گواهينامه صلاحيت برای آن واحد بر اساس «آيين نامه تشخيص صلاحيت پيمانکاران».

ج) گروه مشارکت، متشکل از مشارکت مدنی چند شرکت که مجموعاً دارای رتبه مشاور و پیمانکاری بالاتر از پایه 2 باشند.

 

نحوه رتبه بندی طرح و ساخت (EPC):

سازمان برنامه و بودجه به عنوان یک سازمان حرفه ای، مستقل و پیشتاز در زمینه رتبه بندی شرکت ها، اقدام به رتبه‌ بندی شرکت هایی می نماید که سابقه یا توان انجام کار در قالب EPC را دارند. این رتبه‌بندی با هدف آگاه‌سازی کارفرمایان پروژه های صنعتی از میزان توانمندی شرکت‌ های EPC و نیز فراهم نمودن زمینه های بهبود و توسعه این شرکت ها در جهت ایفای نقش راهبری و مدیریت EPC صورت می گیرد.

در همین راستا وزارت صنعت، معدن و تجارت با هدف استفاده از حداکثر توان ساخت داخل و توانمندسازی بخش خصوصی، طرح های صنعتی و معدنی را که از طریق شرکت های EPC دارای رتبه سازمان مدیریت صنعتی به انجام برسد، در اولویت واگذاری تسهیلات ارزی و ریالی قرار خواهد داد.

برای اجرای هر پروژه باید توان شرکت های دارنده گواهی صلاحیت طبق آیین نامه ارجاع کار ارزیابی شود.

بخشی از فرآیند ارجاع کار به پیمانکاران برای اجرای پروژه های صنعتی به روش طرح و ساخت است که در ارتباط با پروژه مورد نظر طی آن اجرای کار پیمانکاران دارنده گواهی صلاحیت بر اساس آیین نامه ارجاع کار به پیمانکاران طراحی و ساخت صنعتی به وسیله دستگاه اجرایی بررسی شده و حائزان شرایط برای دعوت به ارائه پیشنهاد تعیین می شوند.

این نوع پیمانکاران فعالیت های مورد نیاز پرونده را در بخش های مختلف مهندسی، تدارکات، ساختمان و نصب و راه اندازی به عهده دارد.

مدت اعتبار این رتبه 4 سال می باشد.

مهندسین بخش های تدارکات و مهندسی و بخش نصب و راه اندازی و کنترل کیفیت باید طبق جدول های شماره ۴ و ۵ آیین نامه باشند.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با کارشناسان موسسه تماس حاصل نمایید.

 

علت‌ پيش‌ رفتن‌ بازار كار به‌ سوی قراردادهای طرح و ساخت (EPC):

اولين‌ دليل‌ اطمينان‌ كارفرما يا صاحب‌ كار از مبلغ‌ نهايی و زمان‌ قطعی پايان‌ کار است‌. تغييرات‌ زمان‌ در پروژه‌ هايی كه‌ به‌ روش‌ EPC اجرا می شوند بسيار كم‌ است‌ زيرا جريمه‌ های در نظر گرفته‌ شده ‌برای طرفين‌ در قرارداد زياد هستند.‌ در قراردادهای نوع‌ EPC اين‌ جريمه‌ ها واقعاً اجرا می شوند و طرفين‌ همگی دنبال‌ آن‌ هستند که‌ آن‌ پنالتی ها را پرداخت‌ نكنند.

در زمانی که‌ استفاده‌ از سرمايه‌ خصوصی در اجرای فايننس‌ مطرح‌ است‌، قطعاً بايد از قراردادهای نوع‌ EPC استفاده‌ كرد. يكی از موارد ديگری كه‌ در EPC وجود دارد، جلوگيری از لوث‌ مسئوليت‌ و تقسيم‌ کار است‌. اصولاً در قراردادهای نوع‌ EPC مسئوليت‌ از يک شرکت خواسته‌ می شود و به‌ عبارت‌ ديگر مسئوليت ‌تكه‌ تكه‌ نمی شود. در نتيجه‌ مسئوليت‌ در عملكرد، آزمايش‌ و كارايی و تجهيزات‌ به‌ طور كامل‌ بر عهده‌ یک شرکت است.

يکی از عوامل تاثيرگذار در کيفيت و سرعت حرکت در جهت تعالی نظام پيمانکاری صنعتی، سنجش توان پيمانکاران و ارزيابی آن با توجه به افق ترسيم شده در برنامه های توسعه ای کشورها است. از اين رو، در دهه های اخير رتبه بندی به سرعت رشد کرده و جايگاه ويژه ای را به خود اختصاص داده است که بر اساس آن موسسات رتبه بندی ارزيابی خود را در مورد توانمندی بنگاه های اقتصادی (شرکت ها، موسسات و ...) در قالب «رتبه بندی» منتشر می کنند.

در واقع، از طريق رتبه بندی يک تبادل اطلاعات منطقی غير مستقيم بين سرمايه گذارها و شرکت ها صورت می گيرد و نقش موسسات خدمات رتبه بندی تسريع و تسهيل اين فرايند و ايجاد فرصت های مناسب برای هر دو گروه است. يک چنين ارتباط و مکانيسمی به شناسايی نقاط ضعف، قوت، تهديدها و فرصت های بنگاه مورد ارزيابی کمک نموده و امکان بهبود فرايندها و رفتارهای مديريتی در درون بنگاه را موجب شده و به رشد و ترقی بنگاه کمک می نمايد. پويايی و تداوم توسعه و بهبود بنگاه های اقتصادی نيز منجر به رشد اقتصادی، فراهم کردن برخی زيرساخت‌ها و بهبود شاخص فضای کسب و کار شده و با ادامه اين فرايند بستری مناسب برای افزايش جذب سرمايه‌ گذاری داخلی و خارجی، ايجاد اشتغال و رشد توليد ناخالص داخلی فراهم خواهد شد.

 

كنترل‌ كيفی و نظارت‌ در قراردادهای طرح و ساخت (EPC):

از دهه‌ 1980 به‌ بعد، مبحث‌ TQM يا Total Quality Management در جهان‌ مطرح‌ گرديد و بسياری از پيمانكاران‌ بزرگ‌ دنيا به‌ آن‌ توجه‌ كردند.

سازمان‌ هايی كه‌ می توانند پروژه‌ هايی را كه‌ به‌ روش‌ EPC اجرا شده‌اند مورد كنترل‌ كيفی قراردهند، سازمان‌هايی هستند كه‌ بحث‌ TQM را در نظر دارند و به‌ كار می برند.

از آن جا كه‌ در اين‌ روش‌ كارفرما تنها كنترل‌ محدودی بر پروژه‌ دارد و نبايد در كار پيمانكار دخالت‌ كند، نظارت‌ كارفرما بر جريان‌ پيشرفت‌ كار و اطمينان‌ از انطباق‌ آن‌ با برنامه‌ زمان‌ بندی پروژه‌، كنترل ‌بر كيفيت‌ تعيين‌ شده‌، انجام‌ آزمايش‌ های حسن‌ انجام‌ كار، در قراردادهای EPC توسط نماينده‌ كارفرما انجام می گيرد. اصولاً در چنين‌ قراردادهايی نماينده‌ كارفرما وظيفه‌ نظارت‌ و كنترل‌ پروژه‌ را به‌ عهده‌ دارد.

 

ويژگی های نماينده‌ كارفرما در قراردادهای طرح و ساخت (EPC):

اصولاً نماينده‌ كارفرما كه‌ بايد كار تضمين‌ كيفيت‌ را انجام‌ دهد و اختيارات‌ كارفرما را به‌ عهده ‌بگيرد، بايد واجد صلاحيت‌ و دارای تخصص‌ لازم‌ در زمينه‌ مسائل‌ مرتبط‌ با طرح‌ و پروژه‌ باشد. بنابراين‌ تنها مهندسان‌ مشاوری می توانند اين‌ نقش‌ را به‌ عهده‌ بگيرند كه‌ از تخصص‌ كافی در زمينه‌ پروژه‌ مورد نظر برخوردار باشند تا بتوانند هدايت‌ كار را در دست‌ بگيرند.

در اين‌ زمينه‌ فيديک معتقد است‌ كه‌ علاوه‌ بر مواردی كه‌ مهندسين‌ مشاور در ايران‌ انجام‌ می دهند (مانند شناسايی و تدوين‌ فاز 1 و 2 و همچنين‌ نظارت‌ بر ساخت‌) موارد و مأموريت‌های ديگری نيز برعهده‌ اين‌ گروه‌ گذاشته‌ شده‌ است‌. در پيش‌ نويس‌ آيين‌ نامه‌ جديدی كه ‌از سازمان‌ برنامه‌ ريزی و مديريت‌ کشور برای هيأت دولت‌ فرستاده شد، اين‌ موارد نيز پيش‌بينی گرديد. مواردی مانند نظارت‌ بر ساخت‌، مديريت‌ پروژه‌، مديريت‌ كيفيت‌، مديريت‌ ساخت‌، مديريت‌ هزينه‌، بررسی و ارجاع‌ کار، بررسی مقادير مهندسی ارزش‌ و نظاير آن‌ در اين‌ زمينه‌ بخشی از وظايف‌ مهندس‌ مشاور درنظر گرفته‌ شده‌ است‌.

هشدار